انتشار کتاب پنج سال در کاخ شیشه‌ای؛ خاطرات دبیرکل سازمان ملل متحد (ژانویه 1992 تا دسامبر 1996)
کتاب «پنج سال در کاخ شیشه‌ای؛ خاطرات دبیرکل سازمان ملل متحد (ژانویه 1992
تا دسامبر 1996)» به شرح چگونگی انتخاب پطرس غالی، دیپلمات مصری به عنوان
دبیرکل سازمان ملل و نیز شرح اختلافات او با تیم سیاست‌خارجی آمریکا که در
نهایت به عدم تمدید دوره او در مقام دبیرکل منجر شد می‌پردازد.
«پطرس پطرس غالی» ششمین دبیرکل سازمان ملل بود. او در سال 1922 در
خانواده‌ای قبطی (مسیحیان بومی مصر) متولد شد و پدربزرگش پطرس پاشا غالی در
سال‌های ابتدایی قرن بیستم نخست‌وزیر مصر بود. غالی دکترای خود در رشته
حقوق بین‌الملل را در سال 1949 از دانشگاه پاریس دریافت کرد و از همان سال
تا سال 1977 استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه قاهره بود.
در سال 1977 او وزیر امور خارجه مصر شد و این سمت را تا سال 1991 برعهده
داشت. در دوره وزارت خارجه او اتفاقات مهمی نظیر امضای قرارداد کمپ‌دیوید
بین اسرائیل و مصر رخ داد. پس از آنکه از وزارت خارجه کناره گرفت، در سال
1992، هنگامی که بنا بود دبیرکل سازمان ملل متحد از کشوری آفریقایی انتخاب
شود، پطرس غالی این بخت را یافت که دبیرکلی سازمان ملل را برعهده بگیرد.
او درباره ماجرای انتخاب خود به عنوان دبیرکل سازمان ملل چنین می‌گوید:
«هنگامی که به نمایندگی از طرف حسنی مبارک در نشست سران سازمان وحدت آفریقا
که در ژوئن 1991 در آبوجا پایتخت نیجریه برگزار می‌شد، شرکت کردم، موضوع
منصب دبیرکل سازمان ملل متحد در نشست سران پشت درهای بسته مطرح شد؛ زیرا
اکنون نوبت آفریقا رسیده بود تا شخصی را برای این منصب انتخاب کند. نام‌های
نامزدهایی از کامرون، غنا، نیجریه، سیرالئون و زیمباوه مطرح شد. عمر
بونگو، رئیس‌جمهور گابن گفت: «در این لیست هیچ‌کسی به زبان فرانسه صحبت کند
وجود ندارد.» شخص دیگری ادامه داد: «همه آنها از غرب آفریقا هستند.» در آن
هنگام عمر بونگو رو به من گفت: «پطرس چرا خودت را نامزد نمی‌کنی؟ تو به
عربی و فرانسوی و انگلیسی صحبت می‌کنی و می‌توانی دبیرکل ممتازی برای
سازمان ملل باشی.» (ص 13)
غالی می‌گوید حسنی مبارک چندان از نامزدی او برای این پست راضی نبوده و
می‌گوید شکست او شکست مصر خواهد بود. اما خود غالی این موضوع را کتمان
نمی‌کند که از جوانی به اشتغال در سازمان ملل علاقه داشته و حتی به دبیرکلی
سازمان ملل هم فکر کرده بوده است. او پس از جلب موافقت مبارک به سراغ
نمایندگان سیاسی فرانسه و آمریکا می‌رود تا بتواند حمایت این کشورها را جلب
کند. در نهایت حمایت عملی حسنی مبارک باعث شد آمریکا و شوروی در آستانه
فروپاشی تن به انتخاب پطرس غالی بدهند.
از نکات جالب توجهی که در بخش مرتبط با انتخاب پطرس غالی به عنوان دبیرکل
ذکر شده این است که یکی از گزینه‌های مدنظر جرج بوش پدر که در آن زمان
ریاست جمهوری آمریکا را بر عهده داشت، برای دبیرکلی سازمان ملل، صدرالدین
آقاخان، دیپلمات ایرانی‌الاصل متولد فرانسه بوده است. (ص: 18)
آغاز خاطرات پطرس غالی اما با ذکر روند دبیرکل شدن او نیست. او روایت خود
را از انتها آغاز می‌کند. با تبیین دلایلی که باعث شد آمریکا با تمدید دوره
ریاست او با سازمان ملل مخالفت کند. در سراسر کتاب غالی از این ناراحت است
که آمریکا سعی فراوانی برای استفاده از سازمان ملل به عنوان یک آلت دست
داشته و غالی همواره در برابر این وضعیت مقاومت کرده است.
روند این مقاومت نیز به آنجا انجامیده است که در نهایت آمریکا در دوران بیل
کلینتون تصمیم می‌گیرد انتخاب غالی برای دومین دوره پنج‌ساله دبیرکلی
سازمان ملل را وتو کند. غالی از کارشکنی‌های مکرر آمریکا می‌گوید. از اینکه
مبلغ سالیانه‌ای که توسط آمریکا باید به سازمان ملل کمک می‌شد، پرداخت
نمی‌شده است. از تلاش برای قانع کردن آمریکا برای آنکه او را برای دوره دوم
به عنوان دبیرکل بپذیرند و جواب‌های سربالای مادلین آلبرایت که در آن زمان
در آستانه انتخاب به عنوان وزیر امور خارجه آمریکا بوده است.
در میانه این دو اتفاق بزرگ اما رخدادهای دیگری هم جریان داشته است. به
گفته غالی دبیرکل سازمان ملل متحد برق‌گیری است که انزجار و تنفر نسبت به
این سازمان به او برخورد می‌کند. این شرایط در طول دوره پنج‌ساله‌ای که او
دبیرکل بوده، همواره وجود داشته است.
او از مشکلات عمیقی می‌گوید که سازمان ملل وظیفه داشته برای حل و فصل آنها
تلاش کند. درباره توقعات متضاد دولتمردانی که هر یک از دبیرکل انتظاراتی
داشته‌اند. از بحران لیبی پس از سقوط یک هواپیما در لاکربی اسکاتلند و نیز
از بحران‌هایی که گریبانگیر عراق شد. خاطره‌ای از ملاقات با قذافی پیش از
انتخاب به عنوان دبیرکل سازمان ملل تعریف می‌کند. از اینکه قذافی رغبتی
برای دیدار با او که همراه حسنی مبارک در سفری رسمی به طرابلس رفته بوده
نداشته و پس از شوخی مبارک درباره رژیم غذایی غالی یخ رابطه آنها می‌شکند.
به گونه‌ای که مدتی بعد قذافی چند صد کیلو ماکارونی تولید لیبی را به آدرس
غالی پست می‌کند. او ماجرای لیبی را کلافی سردرگم می‌نامد که با همه
تلاش‌ها برای باز کردنش، نتوانست به نتیجه‌ای قطعی بینجامد. این وضعیت برای
رخدادهای دیگری نظیر آنچه در عراق، کامبوج، هائیتی و یوگسلاوی سابق جریان
داشت نیز صدق می‌کرده است.
از اساس یکی از فصل‌های نهایی کتاب پطرس غالی «نتایجی بدون پایان قطعی» نام
دارد و نام فصل خود نمایانگر محتوای این فصل است. به گفته غالی: «سازمان
ملل در سراسر جهان می‌گردد تا آتش‌ها را خاموش کند.» اما چنان که آشکار
است، این سازمان موفقیت اندکی در این زمینه داشته است. غالی دلیل این امر
در دوران دبیرکلی خود را تلاش تنها ابرقدرت آن زمان دنیا یعنی آمریکا در
جهت کم کردن هر چه بیشتر نقش سازمان ملل و تضعیف دبیرکل آن می‌داند. امری
که در نهایت به درگیری آمریکا با غالی انجامید. غالی تعریف می‌کند که در
دیدار خود با مادلین آلبرایت پس از آنکه آمریکا عدم موافقت خود را با تداوم
دبیرکلی این دیپلمات مصری اعلام می‌کند و در نهایت کوفی عنان به عنوان
جانشین او انتخاب می‌شود، از آلبرایت چرایی این مخالفت را می‌پرسد. حرف
غالی این است: «من که تمام خواسته‌های آمریکا را انجام داده بودم.» آلبرایت
اما مودبانه و دیپلماتیک از ارائه پاسخ به او خودداری می‌کند تا راز علت
اصلی مخالفت آمریکا با تداوم دبیرکلی غالی سربسته باقی بماند.
آنچه که از سطرها و سفیدی‌های میان سطرهای کتاب «پنج سال در کاخ شیشه‌ای»
می‌توان دریافت استیلای آشکار آمریکا بر ساختار نظام بین‌الملل در دهه 90
میلادی است. استیلایی بی‌چون و چرا که نمود آن را در خضوع آشکار دبیرکل
سازمان ملل در برابر مقامات آمریکایی می‌توان مشاهده کرد. علی‌رغم آنکه
غالی در جای جای کتاب خود را قربانی زیاده‌خواهی آمریکا می‌داند، همانگونه
که بارها خودش نیز اشاره کرده است هرگز تلاشی بر خلاف خواست‌های آمریکا
نداشته است. حتی هنگامی که تصمیم بر تحریم عراق است، وقتی با صدام حسین و
نمایندگان او روبه‌رو می‌شود تنها در مقام کسی که منویات قدرت‌های بزرگ را
منتقل می‌کند ظاهر می‌شود. او حتی در دعوت دبیرکل پیشین سازمان ملل، کورت
والدهایم به جشن پنجاهمین سال تاسیس این سازمان ناتوان و درمانده می‌شود و
در نهایت خواست آمریکا را سرلوحه کارش قرار می‌دهد. در چنین شرایطی تصویری
که او قصد دارد به عنوان یک عنصر ضدآمریکایی و در پی استقلال سازمان ملل
برای خود در این کتاب بسازد چندان قانع کننده به نظر نمی‌رسد.
خواندن کتاب خاطرات دبیرکل سازمان ملل متحد، برای علاقه‌مندان به شناسایی
ساختارهای نظام بین‌الملل بسیار جذاب و آموزنده خواهد بود. علاوه بر آن،
کسانی که به تاریخ روابط بین‌الملل و به ویژه تاریخ روابط بین‌الملل در دهه
90 میلادی علاقه دارند نیز از این کتاب بهره فراوانی خواهند برد. نوع
روایت کتاب به گونه‌ای است که خواندن آن برای مخاطبان غیرحرفه‌ای علاقه‌مند
به مطالعه آثار سیاسی نیز جذاب خواهد بود.
کتاب «پنج سال در کاخ شیشه‌ای» نوشته پطرس پطرس غالی را حسین مهتدی
ترجمه کرده و مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی آن را در سال 1398 با
شمارگان پانصد نسخه و به قیمت 55 هزارتومان منتشر کرده است.
