درخشش دانشگاههای ایرانی در رتبه‌بندی‌های جهانی/ پای دانشگاه‌ها به دنیای رقابتی باز شد

رتبه‌بندی ابتدا از سوی چه کسی تشکیل شد؟

ایده اولیه رتبه بندی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی جهان توسط دانشگاه شانگهای جیاتانگ در سال 1998 پایه‌گذاری شد. طرح این ایده در پاسخ به دغدغه رئیس جمهور وقت چین بود که تأکید داشت تعدادی از دانشگاه‌های چین بایستی در سطح بین‌المللی فعال باشند و در شمار دانشگاه‌های برتر جهان محسوب شوند؛ بنابراین در راستای دستیابی به هدف فوق، سیاست گذاران چینی تصمیم گرفتند ابتدا مدلی برای رتبه بندی دانشگاه‌های جهان طراحی و سپس با بهره‌گیری از نتایج آن؛ نخست جایگاه دانشگاه‌های چین در مقایسه با سایر دانشگاه‌های جهان مشخص شود.

از این رو طی پروژه‌ای به دانشگاه شانگهای جیاتانگ مأموریت داده شد دانشگاه‌های جهان را رتبه بندی و جایگاه دانشگاه‌های چینی را در سطح جهانی مشخص کند، در واقع هدف این رتبه بندی اندازه‌گیری فاصله و شکاف دانشگاه‌های چین و دانشگاه‌های برتر دنیا و همچنین برنامه‌ریزی در جهت کاهش فاصله و بهبود کیفیت دانشگاه‌های چینی و ارتقاء جایگاه آنها در سطح بین‌المللی بود.

بنابراین سرانجام نتایج رتبه بندی دانشگاه‌های جهان توسط نظام رتبه بندی دانشگاه شانگهای که به رتبه بندی علمی دانشگاه‌های جهان شهرت یافت، برای اولین بار در سال 2003 (در سطح بین‌المللی) منتشر شد و از آن زمان سالانه به روز می‌شود.

شرط ورود به دنیای رتبه‌بندی‌ها

نظام رتبه بندی علمی دانشگاه‌های جهان بر مبنای این فرض که نمی‌توان همه دانشگاه‌های جهان را با هم مقایسه کرد، تمرکز و جامعه هدف خود را بر دانشگاه‌های تحقیقاتی برتر دنیا قرار داده است. به طور کلی دانشگاه‌های دارای جایزه نوبل، پژوهشگران دارای استناد بالا یا مقاله‌های منتشر شده در مجله هایnature  و science هستند در این رتبه بندی مورد بررسی قرار می‌گیرند. 

علاوه بر این دانشگاه‌هایی که دارای تعداد زیادی مقاله‌های نمایه شده در نمایه گسترده استنادی علوم و نمایه استنادی علوم اجتماعی هستند نیز توسط این نظام رتبه بندی، مورد ارزیابی قرار می‌گیرند؛ بنابراین از بین دانشگاه فعال جهان حدود یک هزار دانشگاه در این رتبه بندی بررسی و در نهایت در جدول رتبه بندی لیست 500 دانشگاه برتر دنیا منتشر می‌شود.

رونمایی از درصد معیارهای رتبه‌بندی

نظام رتبه بندی دانشگاه شانگهای به منظور انجام ارزیابی دقیق تر از عملکرد دانشگاه و ارائه رتبه بندی جامع از جایگاه دانشگاه در سطح جهانی، چهار معیار با شاخص‌های مربوطه از جمله کیفیت آموزش، کیفیت اعضای هیات علمی، خروجی‌های پژوهش و سرانه عملکرد دانشگاه را برای بررسی عملکرد دانشگاه تعریف کرده است. 

محمدجواد دهقانی سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام(ISC)  در گفت‌وگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان اظهار داشت: پایگاه رتبه‌بندی تایمز نیز یکی از نظام‌های معتبر بین‌المللی است که از سال 2004 اقدام به رتبه بندی بین المللی دانشگاه‌ها کرده است. 

وی افزود: با توجه به رشد و ارتقای علمی چشمگیر دانشگاه‌های آسیایی و حرکت قدرت علمی دنیا از غرب به شرق، پایگاه رتبه‌بندی تایمز از سال 2013 تاکنون به صورت سالانه رتبه‌بندی دانشگاه‌های آسیایی را نیز منتشر می کند. در این رتبه بندی همانند رتبه بندی جهانی تایمز، از 13 شاخص کاربردی در قالب 5 معیار کلی آموزش، پژوهش، استنادات، درآمد صنعتی و وجهه بین‌المللی به ترتیب با وزن‌های 25 درصد، 30 درصد، 30درصد، 7.5 درصد و 7.5 درصد استفاده می‌شود.

درخشش 8 دانشگاه ایرانی در دنیا

دهقانی اظهار کرد: ایران در تمامی رتبه ‌بندی‌های معتبر دنیا دارای دانشگاه است. ایران در رتبه‌بندی تایمز با داشتن هشت دانشگاه برتر، دارای رتبه 23 جهان به لحاظ تعداد دانشگاه برتر بوده و وضعیت بهتری را نسبت به رقبای منطقه‌ای خود دارد. رتبه بندی تایمز در چهارمین دوره رتبه بندی دانشگاه آسیایی 200 دانشگاه برتر این قاره را مورد پوشش خود قرار داده و این در حالی است که از سال 2013 تا 2015 تنها 100 دانشگاه برتر آسیا مورد ارزیابی قرار گرفته بودند.

سرپرست ISC ادامه داد: در سال 2016 تعداد دانشگاه های برتر ایران نیز از سه دانشگاه در سال گذشته به هشت دانشگاه ارتقا یافته و به لحاظ تعداد دانشگاه‌های برتر در منطقه آسیا ایران رتبه هفتم آسیا و دوم خاورمیانه را کسب کرده است.

نفوذ دانشگاههای ایرانی در رتبه‌بندی لایدن

لایدن از سال 2011- 2012 هر ساله به رتبه‌بندی دانشگاه‌های دنیا می پردازد و یکی دیگر از نظام‌های رتبه بندی معتبر بین‌المللی محسوب می‌شود. مقر این رتبه‌بندی دانشگاه لایدن در هلند است که یکی از معتبرترین گروه‌های علم سنجی دنیا را در خود جای داده است.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) گفت: بررسی نظام رتبه‌بندی لایدن در سال 2016 نشان می‌دهد که تعداد دانشگاه‌های کشور در این رتبه‌بندی نسبت به سال گذشته افزایش یافته و به 14 دانشگاه رسیده است. دانشگاه‌های اصفهان و خواجه نصیرالدین طوسی دانشگاه‌های جدیدی هستند که به این رتبه‌بندی بین المللی راه یافته‌اند.

بر اساس اعلام پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، دهقانی تصریح کرد: در سال 2016 یعنی در جدیدترین رتبه‌بندی اعلام شده توسط لایدن، دانشگاه‌های تهران، صنعتی امیرکبیر، علوم پزشکی تهران، صنعتی شریف، تربیت مدرس، علم وصنعت ایران، صنعتی اصفهان، دانشگاه شیراز، فردوسی مشهد، تبریز، شهیدبهشتی، علوم پزشکی شهید بهشتی، خواجه نصیرالدین طوسی و اصفهان در این رتبه بندی جای گرفته‌اند.

دانشگاه علم و صنعت ایران صعود کرد

هادی شهریار شاه‌حسینی مدیر کل همکاری‌های علمی و بین‌المللی دانشگاه علم و صنعت با اشاره به انتشار نتایج رتبه‌بندی موسسه تایمز دانشگاه‌ها در سال 2016 اظهار کرد: این دانشگاه در رتبه‌بندی تایمز بین 200 دانشگاه برتر قاره آسیا با جهش 12 مرتبه‌ای به جایگاه 57 صعود کرده است.

وی با تاکید بر این که پایگاه تایمز برای ارزیابی و رتبه‌بندی دانشگاه‌ها از سه منبع استفاده می‌کند، اظهار کرد: این سه منبع شامل اطلاعات تولید علم دانشگاه‌ها در پایگاه استنادی اسکوپوس، اطلاعات نظرسنجی شهرت و اعتبار از متخصصان آموزش عالی و اطلاعاتی که به صورت خوداظهاری از پایگاه استعلام و گردآوری می‌شود؛ بیشترین نمره کسب شده در بخش استنادها عدد 42.3 و متعلق به دانشگاه علم و صنعت ایران است.

گفتنی است؛ اطلاعات این معیار از نمایه‌های استنادی معتبر مانند اسکوپوس اخذ می‌شود و خارج از حیطه خوداظهاری دانشگاه‌ها است.

این‌بار کارنامه دانشگاهها در دست دانشجویان

دهقانی با توجه به جدول فوق تصریح کرد: دانشگاه صنعتی شریف، علم و صنعت ایران، صنعتی اصفهان، امیرکبیر، علوم پزشکی تهران، صنعتی خواجه نصیر، تهران، شهید بهشتی به ترتیب با کسب رتبه های 52، 57، 61، 76، 101- 110، 131-140، 141-150، 151-160 در جمع 200 دانشگاه برتر آسیا قرار گرفتند. 

بنابراین رشد دانشگاههای ایرانی در بین دانشگاههای دنیا چشمگیر است و بی شک آنها بعد از این هم برای ارتقای هرچه بیشتر و رسیدن به مقام برتر دنیا از پای نمی نشینند. حضور فعال در عرصه علمی و آموزشی دنیا آنچنان طعم و حس لذت بخشی را به جامعه دانشگاهی می دهد که جوانان را هم به تحصیل در کشور خود مشتاق می کند، چون همین که می بینند دانشجویان دنیا برتری دانشگاههای ایرانی را به دانشگاههای خود ترجیح می دهند به تحصیل و اشتغال در کشورشان مصمم می شوند و دانشگاهها هم ارتباطات بین المللی خود را تقویت کرده و هرساله میزبان جمعی از دانشجویان خارجی با فهنگهای مختلف می شوند