انتشار کتاب مجمل الاقوال فی الحکم و الامثال
کهن ترین کتاب امثال که بر جای مانده است به زبان عربی و در نیمۀ سدۀ دوم قمری تدوین گردیده، اما بی شک پیشینۀ تدوین کتب امثال بیش از اینهاست.
با تأمل در أمهات کتب امثال سده های نخست می‌توان دریافت در آنها:
- ترتیب امثال در بیشتر موارد صرفاً الفبایی است؛
- دسته‌بندی موضوعی به صورت گسترده به ندرت دیده می‌شود؛
- امثال به عربی‌اند و مثل فارسی در آنها وجود ندارد؛
- بیشتر امثال خاص جوامع عرب زبان است (به همین دلیل کمتر در آثار ادبی به کار رفته‌اند)؛
- حاوی امثال ساختگی‌اند که تحت عنوان «المولدون» ضبط و ثبت شده‌اند.
اما در کتاب مجمل الاقوال با بیش از دوهزار مثل مواجهیم که در اغلب متون ادبی، تاریخی و دیوان های شعری به کار رفته اند مواجهیم و ذیل هفتاد و هفت موضوع انتخاب و بخش بندی شده اند.
گاه همانند فارسی امثال نیز ذکر شده است. از این رو بسیاری از آنها مختص جوامع عرب زبان نیست. لذا کمتر ساختگی‌اند. از همه مهم تر آن که مؤلف حدود سه چهارم کتاب را با نثری فارسی نیز گزارش کرده است.
آن‌گونه که زیر بیت‌های عربی برگردان فارسی آن را کلمه کلمه با خطی ریزتر به صورت مورب نگاشته است.
با در نظرگرفتن این نکته که تمدن کهن ایران صاحب آثار فرهنگی درخشان است و امثال گوشه بزرگی از این آثار را ساخته اند نبود کتابی که مجمع امثال فارسی باشد و تأخیر این تألیف تا دورۀ معاصر – یعنی تألیف اثر ارزشمند«امثال و حکم فارسی» از سوی علامه دهخدا – خود گویای ارزش کار مؤلف «مجمل الاقوال» است که نه تنها ترجمه و شرح امثال عربی را به فارسی مورد توجه قرار داد، بلکه کوشید برابرهای فارسی آن امثال را نیز ارائه دهد.
هدف مؤلف مجمل الاقوال از برگردان متن به فارسی عبارت بود از سهولت استفاده از سوی غیر عرب. «چون می خواست که فایده آن عامتر و نفع آن تمام تر باشد و اصناف مردم را از او بهره و نصیب بود التزام نمود که تمامت کتاب من اوله الی آخره از آیت و اخبار و امثال و اشعار جمله به پارسی مترجَم باشد.»
نسخه خطی این اثر در 163 برگ دو رو یعنی 326 صفحه است با جلدی چرمین. متن با مرکب سیاه و عنوان باب‌ها و فصل‌ها و اسامی خاص با شنگرف نوشته شده است. شماری از یادداشت‌های حواشی صفحات از سوی مؤلف کاتب است جهت اصلاح متن و رفع افتادگی‌ها و نشانه این موارد کوتاهی آنهاست. بیشتر یادداشت‌های بلند و طولانی در سده‌های بعد از کتابت مؤلف به حواشی متن افزوده شده و نشانه آن تفاوت نوع خط و پررنگ‌تر بودن جوهر نوشته‌هاست. اصل این نسخه‌خطی در کتابخانه مرکز احیای میراث اسلامی موجود است
در مقدمه دکتر محمد رجبی، رئیس کتابخانه مجلس بر این کتاب آمده است:
هر متنی که از مآثر علمی و فرهنگی کشورمان به زنجیرۀ تحقیق و تصحیح میپیوندد و انتشار می‌یابد، گویایِ منزلتِ متمایز ایرانیان در گسترۀ دانش و اندیشه بشری، و پیوستگی سلسله حیات معنوی و فرهنگی آنها در ادوار تاریخ است. از این‌رو هرچه بیشتر، میراث مکتوب خود را عرضه کنیم، بهتر میتوانیم امروز خود را با گذشته شکوهمند و شکوفای خویش گره بزنیم و فردای بهتری را برای آیندگان‌مان ترسیم کنیم.
کتابخانه مجلس شورای اسلامی با دارا بودن گنجینه‌ای گران و کلان از آثار و مآثر اسلامی و ایرانی، وظیفه خود می‌داند به قدر امکانات، به چاپ و نشر متون و اسناد بپردازد و آنها را در اختیار جامعه علمی و فرهنگی کشور قرار دهد.
مجمل الاقوالفی الحکم و الامثال تألیف احمد بن احمد دمانیسی سیواسی (سده 7ق) کتابی است در فن امثال و محاضرات، در بردارنده‌ی دو قسم (مؤتلفات و مختلفات و متفرقات) و هر یک از این دو قسم، مشتمل بر چندین باب است. دمانیسی، بخشی از آیات، اقوال، امثال و ابیات تازی را به پارسی برگردانده تا «فایده‌ی آن عامتر و نفع آن تمام‌تر باشد».
در انتهای کتاب واژه‌نامه عربی به فارسی، واژه‌نامه فارسی به عربی، واژه‌نامه فارسی به فارسی، پایان بیت‌ها، اغاز بیت‌ها، شعر فارسی، مثل‌ها، نمایه‌ها شامل احادیث، آیات، نام‌های مشهور، جانوران، جای‌ها، گروه‌ها و نام‌ها، گل‌ها و گیاهان و میوه‌ها، ویراست‌ها آمده است.
کتاب «مجمل الاقوال فی الحکم و الامثال» تألیف دکتر فاطمه توکلی رستمی عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور مرکز تهران، در 845 صفحه از سوی انتشارات کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی در سال 93 منتشرشدده است.
