گفتگو با کشیش مسیحی، حنّا الفاخوری

حنّا الفاخوری کشیش سالخورده و معروف مسیحی که آثار او درباره فلسفه عربی و اسلامی زبانزد است، از علاقه‌اش به امام علی و تدریس نهج البلاغه در برخی از کلیساهای لبنان سخن گفت و آزادی دینی مسیحیان ایران را ستود.

                                  

وی که دارای درجه دکتری در فلسفه اسلامی است، تحصیلات متوسطه را در بیت المقدس به پایان رسانید. فاخوری از مسیحیان کاتولیک و عضو جمعیت مبلغان «بولس مقدس» در لبنان است. وی که مؤسس انستیتو زبان، هنر و علوم در لبنان است، کتابهای درسی بسیاری در زمینه الهیات مسیحی نیز تألیف کرده است.
فاخوری از سال ۱۹۶۲م. از هر گونه فعالیت اجرائی دست کشید و به تحقیق در حوزه زبان و ادبیات و فلسفه پرداخت و تاکنون دهها کتاب و مقاله از وی در لبنان و مصر به چاپ رسیده است که عمده‏ترین آنها به قرار زیر است:

1- اخوان الصفا ۱۹۴۷م.
۲- تاریخ الادب العربی ۱۹۵۱م.
۳- مجموعه ۴ جلدی اللغة العربیة ۱۹۵۱م.
۴- مجموعه کتب نوابغ الفکر العربی طی چندین سال.
۵- الجدید فی الادب العربی (۶جلد) ۱۹۵۵م.
۶- الحکم و الامثال ۱۹۵۶م.
۷- تأریخ الفلسفة الاسلامیة (۲جلد) ۱۹۵۸م.
۸- المعجم الوافی ۱۹۸۳م.
۹- تاریخ الادب العربی فی المغرب ۱۹۸۲م.
از میان این آثار کتاب تاریخ ادبیات عرب او توسط عبدالمحمد آیتی (تهران، ۱۳۷۴) و تاریخ فلسفه اسلامی به فارسی ترجمه شده است. حنا فاخوری علاوه بر تألیف، به تحقیق نسخه‏های خطی یا شرح آثار کهن نیز پرداخته است (حتی شرح ابن عقیل و مغنی اللبیب) و همچنین دهها اثر از زبانهای لاتینی، یونانی و فرانسه به زبان عربی ترجمه کرده است، که عمدتا شامل متون دینی، تاریخ اندیشه مسیحی و قوانین و آداب کلیسای مسیحیت است.

لطفا مختصری از روند تحصیلی و فعالیت‌های علمی و اجتماعی خودتان بگویید.
ـ من در یک مدرسه پاتریکی درس خواندم و دو سال پس از دروس فلسفی، وارد کلیسای حریصا شدم و به انجمن پدران روحانی در حریصا گرویدم. همزمان به تألیف و ترجمه در موضوعات مختلف ادبی و فلسفی اهتمام داشته و آثاری را از زبانهای لاتینی، یونانی و فرانسه به عربی ترجمه کردم. همچنین در اوقات فراغت مطالعه می‌کنم و مطالعه موضوعات اسلامی و عربی را دوست دارم. با جهان اسلام به ویژه مصر و شیوخ الأزهر هم روابط دوستانه و علمی دارم.

* ارزیابی شما از وضعیت گفت وگوی دینی در لبنان چیست؟
- پاره‌ای خشونت‌ها و تجاوزات کلامی مشاهده می‌شود ولی این مساله به امور محترم دینی در لبنان لطمه‌ای نمی‌زند.

* این موضوع در سطح علما و روحانیون چگونه است؟
علمای اسلامی در لبنان،علمای واقعا مورد احترامی هستند و تلاش می‌کنند به‌طور واقع‌بینانه و با توجه به واقعیت‌های زیستی موجود، با ادیان مختلف آسمانی تفاهم داشته باشند. من معتقدم که امور در طریق صحیحی پیش می‌رود. البته در همه‌ی اطراف، اشخاص نادری وجود دارند که از این قاعده مستثنا هستند ولی نباید به آن‌ها توجهی کرد.

* در حال حاضر دین از چه جایگاهی در جوامع بشری برخوردار است؟
- واقعیت این است که امروزه جهان غالبا در حال پیشرفت علمی است نه پیشرف دینی؛حرکت آن یک حرکت مادی و فاصله گرفتن از دین است. البته روحانیان و علما باید به اصول و مبانی دینی اهتمام داشته و از آن محافظت کنند و در مسیر آن حرکت نمایند.

* در این بین نقش علما و مؤسسات دینی در توسعه معنویت چیست؟
- بسیار عمیق و گسترده است و باید به روش های علمی و جذاب و از طریق گفتگو و نقادی بر مبنای عقل به تمام موضوعات دینی بپردازند.

* گفتگوی اسلام و مسیحیت را چگونه می بینید؟
- گفتگو میان دین اسلام و مسیحیت در نقاط مختلف دنیا وجود دارد. علمای مسیحی و مسلمان با یکدیگر گفتگو و بحث می‌کنند. یک جنبش دینی در دنیای شرق شکل گرفته که در تلاش است تا فضایی برای تفاهم و همزیستی مسالمت‌آمیز و تعامل ایجاد کند که باید از این فرصت بهره جست.

* فوائد گفتگوی میان تشیع و مسیحیت و به‌طور کلی میان ادیان و مذاهب چیست؟
- فایده‌اش این است که دل‌ها را به هم نزدیک کرده و زندگی را آسان می‌کند.

* به نظر شما اولویت‌های موجود در گفتگوی میان شیعیان و مسیحیان چیست؟
- گفتگوی میان تشیع و مسیحیت وجود دارد. ما برای امام علی بن ابی طالب ارزش و احترام قائلیم. او نزد ما از احترام بسیار زیادی برخوردار است. درباره امام علی و فرزندان او کتاب‌های جالبی تألیف کرده‌ام و اساسا زیباترین نوشته هایم مربوط به امام علی می شود.حتی بخش قابل توجهی از کتاب هایم در موضوع ادبیات عرب و کتب دانشگاهی را نیز به امام علی بن ابی طالب اختصاص داده‌ام.زیرا او امام همه مردم جهان است نه فقط امام شیعیان. ما نیز او را می‌خواهیم و به خاطر تعلیمات انسانی‌اش که انسان‌ها را به همدیگر نزدیک می‌کند برایش احترام و ارزش قائلیم.بد نیست بدانید که بخش هایی از نامه های امام علی در برخی کلیسا‌های لبنان تدریس می‌شود و دانشجویان،دایره‌هایی تشکیل می‌دهند و هر گروه،بخشی از نهج البلاغه را می‌آموزند و همگی به امام علی بن ابی طالب احترام می‌گذارند.
* کدامیک از فضائل امام علی علیه السلام بیشتر توجه شما را به خود جلب کرده است؟
- رحمت و گشایش در برابر مردم ، برادری و انسانیت و تلاش برای هدایت مردم به سمت رشد و کمال از مهمترین فضائل امام علی است. امام علی خواهان محبت همگانی میان بشریت بوده است و در نهج البلاغه بر احترا م مردم به یکدیگر تاکید کرده است که در این نقطه با حضرت مسیح و آموزه‌های دین مسیحی مشترک است.

* چه درس‌هایی می‌توانیم از امام علی علیه السلام فرابگیریم؟
- درسهای زیادی که مهمترین آنها درس انسانیت و احترام به اصول و ارزش‌ها است.احترام به افراد انسان به عنوان یک انسان از ویژگی های بارز امام علی بن ابی طالب است.

* بزرگترین هدیه امام علی به جامعه بشری را چه می دانید؟
به نظر من نهج البلاغه است که باید آنرا خواند و به آن عمل کرد.

* به نظر شما چه رابطه‌ای می‌توان بین علمای مسیحی و مسلمان و به عبارت دیگر میان کلیسا و مسجد برقرار کرد؟
- کلیسا و مسجد هر دو خانه خدا هستند و همه خانه‌های خدا برای ما مورد احترامند چه مسجد و چه کلیسا. ما معتقدیم وقتی انسان وارد خانه خدا می‌شود به خدا احترام گذاشته و او را تقدیس و تکریم کرده و این کار آن میزان از محبتی را که باید در میان دل‌های مردم وجود داشته باشد، به او می‌دهد.

* بر اساس عقاید شیعه،عیسی بن مریم پس از ظهور منجی به کمک مهدی موعود می آید و حکومت جهانی بر مبنای عدالت تشکیل خواهد شد. به نظر شما مهم‌ترین رسالت این واقعه مهم و عظیم چیست؟
- این است که مزد انسان‌ها را در برابر اعمالشان بدهد و مردم را تشویق کند که به یک انسان حاضر در عرصه زندگی اقتدا کنند تا به سعادت ابدی نایل شوند؛ این است که انسان در زندگی خود این واقعیت را درک کند که انسان است و دیگران برادران اویند و باید با آن‌ها با احترام و محبت و قدردانی برخورد کند؛ این است که به انسان کمک کند تا از خود رها گشته و به زندگی ابدی برسد.

* بسیار خوب. از آنجا که بخش قابل توجهی از مخاطبان این گفت و گو را طلاب حوزه علمیه تشکیل می دهند،دوست داریم به اجمال درباره آموزش و یادگیری در کلیسا و طبقه روحانی مسیحی لبنان بدانیم.
- در کنار کلیسا که مکان نماز و عبادت است، در تمام مناطق مسیحی‌نشین لبنان ، مدارسی هست که مدارس پاتریکی نام دارند. در این مدارس به جوانان آموزش دینی و فلسفه داده می‌شود تا در آینده روحانی شوند و به تبلیغ دین بپردازند.

* به نظرتان دین وسیاست چه رابطه‌ای با یکدیگر دارند؟
- رابطه دین و سیاست در واقع یک رابطه‌ نزدیکی است بدون دخالت یکی در دیگری.

* همانطور که می دانید بسیاری از شخصیت‌های سیاسی جهان خود را یک مسیحی معتقد می دانند، اما رفتارهایشان با آموزه های حضرت مسیح متفاوت است.نظر شما درباره اینگونه افراد چیست؟
ـ سیاست‌مداران براساس فهم خودشان عمل می‌کنند و متاسفانه گاهی سیاست را بر دین مقدم می‌دارند و خود را همیشه در چارچوب قوانین دینی محدود نمی‌کنند و برخی از اعمالشان مطابق دین نیست.به نظر من اگر سیاستمداران دنیا به نامه‌های امام علی به حکام و امرای خود توجه و عمل کنند برایشان بهتر است زیرا این‌ها نامه‌های انسانیت است، نامه‌هایی که حق هر انسانی را به او می‌دهد و میان مردم به حق قضاوت می‌کند و مثل نامه‌هایی نیست که اخلاق و زندگی بشر را ویران می‌کند.

* با توجه به اینکه قبلا به ایران سفر کرده اید،آزادی دینی مسیحیان در ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟
- من در سفر به ایران با برادران مسیحی‌مان در تهران و برخی مناطق دیگر دیدار کردم. آن‌ها مقید به قیود ایرانی هستند ولی امور دینی‌شان را در آزادی و راحتی کامل انجام می‌دهند و زندگی دینی و مسیحی خود را دارند.

* در سفر اخیر خود به انگلیس با کلیساهایی مواجه شدم که حتی در روز یکشنبه از حضور جوانان خالی بود و تنها چند پیر مرد و پیر زن حضور یافته بودند. علت این پدیده را چه می دانید؟
- متاسفانه با وجود این آزادی های بی قید و شرط در جهان نمی‌توانیم آن‌ها را با اجبار و به‌زور به کلیسا بیاوریم. اعتقاد و تسلیم دینی لازم است. امروزه جوانان در سرتاسر دنیا به سمت نوعی رهایی از قیود حرکت می‌کنند و این حرکت جهانی مشاهده می‌شود ولی مطمئنا نهایت کار به دین و بازگشت به دین ختم خواهد شد.

* با توجه به مطالعاتتان در زمینه ادبیات فارسی ، بفرمایید روح مشترک در آثار پارسی چیست؟
- ادبیات فارسی یک ادبیات جهانی است؛یک گشایش جهانی. شاهنامه یک کتاب جهانی است. در غیر شاهنامه از آثار ادبی کهن اصول بسیاری از ادبیات جهانی وجود دارد.

* ادیبان ایرانی چه نقشی در پیشرفت ادبیات عرب داشته اند؟
- نقش بسیار بزرگی داشته اند. در عهد عباسی عرب‌ها و فارس‌ها به‌شدت در هم آمیختند و دانشمندان فارسی زبان مانند ابن مقفع و دیگران که اصالتا فارس بودند درباره زبان عربی کتاب تألیف کردند و اساس ادبیات عرب دوره عباسیان را بنا نهادند.

* مهم‌ترین ویژگی مکتب تشیع را چه می دانید؟
- روح انسانیت.

* چرا؟
- زیرا مردم به امام علی بن ابی طالب بد کردند، ولی او با آن‌ها خوش‌رفتاری کرد.امام علی که شیعیان نیز از او پیروی می کنند در همه سخنانش در نهج البلاغه و در تمام سفارشات و نامه‌هایش انسان را دعوت می‌کند که به تمام معنا انسان باشد.